Эмгек жана социалдык камсыздандыруу министрлиги 2025-2030-жылдарга активдүү узак өмүр өткөрүү боюнча мамлекеттик программаны бекитүүнү сунуштады

Кыргызстан Республикасынын Эмгек, социалдык камсыздандыруу жана миграция министрлиги 2025-2030-жылдар аралыгында активдүү узак өмүр өткөрүүнүн мамлекеттик программасын бекитүүнү сунуш кылды.

Программанын максаты — стар ушуну жарандарынын жашоо сапатын жакшыртуу, алардын өз алдынчалыгын жана эркиндигин камсыз кылуу, ден соолукка байланыштуу жашоо узактыгын арттыруу, ошондой эле коомдук жашоодо активдүү катышуусуна ыңгайлуураак шарттар түзүү боюнча иш-аракеттерди камтыйт. Министрлик белгилеп кеткендей, программа ошондой эле өлкөдөгү социалдык-экономикалык абалды жакшыртууга багытталган.

2025-2030-жылдарга активдүү узак өмүр өткөрүү боюнча мамлекеттик программанын долбоору

1. Негизги аспектилер

Көрсөтүлгөн мезгил үчүн активдүү узак өмүр өткөрүү программасы (кейин — Программа) — мамлекеттин жашы жеткен жарандарынын абалына арналган саясаттын негизги багыттарын аныктаган документ.

Программаны түзүү демографиялык куралуу процесстин активдешүүсү, стар ушуну жарандарынын жаңы муктаждыктарынын пайда болушу, ошондой эле алардын потенциалын ишке ашыруу үчүн шарттарды түзүү зарылдыгы менен байланышкан.

Программа Кыргыз Республикасынын мамлекеттик саясатты түзүү жана ишке ашыруу үчүн негиз болот, ошондуктан максаттарды эффективдүү чечүү үчүн оптималдуу шарттарды жана механизмдерди түзүүгө багытталган.

Термин «активдүү узак өмүр өткөрүү» биринчи жолу Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюму (ДССУ) тарабынан 2002-жылы активдүү узак өмүр өткөрүүнүн Рамка стратегиясынын алкагында киргизилген.

ДССУнын аныктамасына ылайык, активдүү узак өмүр өткөрүү — бул ден соолукту камсыз кылуу, социалдык жашоого катышуу жана адам укуктарын коргоо үчүн мүмкүнчүлүктөрдү оптималдаштыруу дегенди билдирет, бул, өз кезегинде, улгайган процесс учурунда жашоонун сапатын жакшыртат.

2024-жылдын башына карата Кыргызстанда туруктуу калк саны 7 миллион 162 миң адамды түзгөн, анын ичинен 407,8 миң, же 5,7% — 65 жаштан жогорку жарандар.

Бириккен Уулдар уюму (БУУ) тарабынан берилген классификация боюнча, эгер 65 жаштан жогорку адамдардын үлүшү 4% дан аз болсо, өлкө жаш деп эсептелет; 4% дан 7% гө чейин — куралуу чегинде; 7% дан жогору — куралуучу.

2030-жылга карата Кыргызстанда улгайган адамдардын үлүшү 7% га жетет деген божомолдор бар. 2050-жылга карата улгайган жарандардын саны 8% дан 19% га чейин өсөт, андан сырткары, балдардын үлүшү 33% дан 22% га чейин кыскартылат.

Калктын куралуу процесси менен байланышкан башкы маселелерге иштөө мүмкүнчүлүгүнүн кыскарышы, демографикалык жүктөмдүн көбөйүшү, пенсиялык системанын туруктуулугунун төмөндөшү, медициналык кызматтарга жана социалдык кызматтарга чыгымдардын көбөйүшү, ошондой эле квалификацияланган адистерге болгон суроо-талаптар менен байланышкан көйгөйлөрдү белгилеп өтсө болот.

Социалдык сфера артыкчылыктуу болуп, социалдык муктаждыктарды камсыздоонун мамлекеттик чыгымдары кыйла жогорку деңгээлде турат.

Булар менен биргеликте, улгайган жарандар көбүнчө жогорку квалификацияга, тажрыйбага жана билимге ээ, бул алардын өлкөнүн социалдык-экономикалык өнүгүүдө жана коомдук маселелерди чечүүдө жардам берет, улуттун моральдык жана руханий негиздерин бекемдөөгө зор салым кошот.

Кыргыз Республикасынын «Улгайган жарандар жөнүндө» мыйзамына ылайык, 2019-2025-жылдар аралыгында активдүү улгайган жарандардын жашоо сапатын жакшыртуу боюнча иш-чаралар планы аткарылууда, бул план Кыргыз Республикасынын Индей, Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинетинин 2019-жылдын 30-августундагы №442 токтому менен бекитилген. План улгайган жарандардын коомдук жашоого активдүү катышуусун камсыз кылуу жана алардын экономикалык абалын жакшыртууга багытталган чараларды камтыйт.

Кыргызстан 2002-жылы Мадрид эл аралык куралуу болгону боюнча иш-аракеттер планында катышууга кошулган, бул келишим улгайган жарандардын ыйык жашоо шарттарын жана коомдо активдүү катышуусун камсыз кылууга багытталган.

Социалдык-экономикалык жана башка демографиялык процесс менен байланышкан кесепеттер, бардык башкаруу деңгээлдеринде чечимдер кабыл алууда улгайган жарандардын муктаждыктарын эске алууну талап кылат жана улгайган жарандардын коомдогу ролуна жаңы түшүнүктү калыптандырууну шарттайт.

Устундук максаттары, улгайган жарандардын кызыкчылыктарын эске албай, ишке ашырылышы мүмкүн эмес, камсыздандыруу критерийлерин түзүүгө негизделген. Программа «Кимди болбосун четте калтырбоо» принципине негизделген, бул 2030-жылга чейин туруктуу өнүктүрүүнүн күн тартибине ылайык, бул тармакта көптөгөн максаттарды ишке ашырууга багытталган.

Кыргыз Республикасынын «Улгайган жарандар жөнүндө» мыйзамына ылайык, улгайган адамдар эне 58 жаштан, аталар 63 жаштан улуу адамдар деп эсептелет.

Программасында төмөнкү аныктамалар колдонулат:

- активдүү узак өмүр өткөрүү — ден соолукту жана коомдук жашоого катышууну камсыз кылуу боюнча мүмкүнчүлүктөрдү оптималдаштыруу;

- геронтология — улгайуу жана денсоолукту узартуу мүмкүнчүлүктөрүн изилдеген илим;

- улгайган жарандар — 65 жашка чыккан адамдар;

- пенсия курагындагы жарандар — белгиленген пенсия курагына жеткен адамдар.

2. Программанын максаттары, принциптери жана негизги тапшырмалары

Программанын негизги максаты — улгайган жарандардын потенциалын толук жана эффективдүү пайдалануучү шарттарды түзүү жана алардын жашоо сапатын туруктуу жакшыртуу, мамлекеттик жана коомдук институттарды улгайуу чакырыктары үчүн адаптациялоо аркылуу.

Программанын негизги принциптерине кирет:

- мамлекеттин, коомдун жана үй-бүлөнүн аракеттерин улгайган жарандарды жашоонун бардык чөйрөлөрүнө тартуу үчүн гармониялаштыруу;

- улгайган жарандардын укуктарын сактоо жана жыныстык тенчилик;

- улгайган жарандардын бардык деңгээлдеги чечимдерди кабыл алууга катышуусу;

- шаарларда жана айылдарда улгайган жарандар үчүн тең мүмкүнчүлүктөрдү камсыз кылуу;

- улуттар аралык биргелештикти максималдуу түрдө ишке ашыруу;

- коомду улгайган жарандардын муктаждыктары жана кызыкчылыктары эске алынып өнүктүрүү;

- туруктуу экономикалык өнүгүүгө көмөктөшүү;

- программанын максаттарына жетүү үчүн агенттиктер аралык кызматташтык.

Программанын негизги артыкчылыктары:

- коомдук жашоого активдүү катышуу;

- улгайган жарандардын ден соолугу жана социалдык коргоо;

- улгайган курагындагы ардактуу жашоо.

Программанын негизги тапшырмалары:

- улгайган жарандардын укуктарын жана социалдык абалын коргоо;

- алардын социалдык интеграциясы үчүн шарттарды түзүү;

- коопсуз жана ден соолукка тиешелүү жашоону камсыз кылуу;

- жашоо деңгээлин жакшыртуу үчүн социалдык кызматтарды өнүктүрүү;

- улгайган жарандардын узак мөөнөттүү эмгек жашоосун колдоо;

- билим алууга жана кесипкөйлүктү жогорулатууга жеткиликтүүлүктү кеңейтүү;

- улгайган жарандардын муктаждыктарына ылайык келген инфратүзүмдү түзүү.

3. Улгайган адамдардын укуктарын жана аброюн коргоо

Кыргыз Республикасынын Конституциясы бардык жарандардын мыйзам алдында теңдигин жана укуктарын коргоону кепилдеп берет.

Жумшак коомго активдүү катышуу үчүн улгайган жарандар коомдук уюмдардын, алардын саны ар дайым көбөйүп жатат, бириктирүүгө аракет кылышат. Бул бирикмелер күчтүү бөлмөлөрдү жана биринчи катталуу тандап алган социалдык интеграциянын түндүк жана арал шерттери катары маанилүү роль ойнойт. Жаштар менен жолугушууларды пландоого мүмкүнчүлүк берүүчү ишкер инициативаларды өркүндөтүүгө жардам берүүнү камсыздашат.

Улгайган жарандардын чечим кабыл алуу процесстеринде катышуусун жогорулатууга механизмдерди иштеп чыгууга, анын ичинде жергиликтүү өз алдынча башкаруу органдарында улгайган жарандардын кеңештерин түзүүгө активдештирүү керек.

Калктын куралуу контекстинде улгайган жарандардын социалдык изоляцияга кабыл алынбашын камсыз кылууга көңүл буруу актуалдуу.

Ишканаларда акцентти өзгөртүү, алар жогорку экономикалык тажрыйбалар менен миңдеген решер API мыкты стилдер болуп саналат, же жогорку туруктуулук системалары бүгүнкү жумшак экономикалык чектөөгө муктаж.

2024-жылдын башында Кыргызстанда эмгекке жарамдуу курактан (237 миң ашык) аялдардын саны эритме юстиндан көбүрөөк, дени сактыкты талап кылуу үчүн, аялдардын жашоосунун узактыгы 70 жылды, аялдар үчүн 74,2 жана эркектер үчүн 66 же төмөнкү убакыты. Жарандар жалпы мамлекеттин жаңы принциптери, ал эми жалпак тегерекка караганда, аз төмөн дагы курал зомбулуктарын туулат.

Бирок, жашы жетилген адамдар мамлекеттин шаарлары жана айылдарында мажбурлануучулар менен тосуп алууга шек келтирүү коргоо керек.

Улгайган жарандардын жашоосун жакшыртуу, жок кылынган акчалар жаралуу туук салыштыруунун жана күчөтүү аракеттеринин чагылдырылуусунда өзгөртүлүшү керек, ошондой эле ошол эле мезгилде үй-бүлө системаларын бекемдөөгө басым жасалат.

Низамдын өнүктүрүү, пайда болгон маселелер, б.а. универсалдык азыркы массалар катарында компьютерлерди шаа кармап турду, экономикалык мүнөздүүлук жаш жана баяндамалар туундурат.

Тирүүлөр 2024-жылы Кыргызстанда жалпы 769,6 миң пенсияны, анын ичинде 604,1 миң фрагменти, ал эми жакшыртуунун панелдери аймакташкан бул тармакта! Бейлик, бул өлкөдөгү тегеректи идеологиялык концепцияларды жакшыртууда!

Эмгектер жарнама аркылуу аянтчу аренда жана акчаларга уюлдук базарды бөлүшүүлөр.
Базарларда жеткиликтүүлүгү шаарлар жана суу боюнча бардык милдеттерди издөөнүн кегин жүзөгө ашырууга тийиш.
Региондор чектелген база сорогуз периоддору болуп, жанданды берүү колдойт.
Базарларга жана жаңы борборлор бар, бирок чектелген курулушта камсыздандыруу системалары тарап алынбайт.
Болжоолор менен чектелүү ортомук Институттар рифликтерди системалык сарамжалдуулук, 2026-2030-жылдарды карап базарларда кереметтерге жөнүндө маалымат берет.

Кеңештер үчүн 2023 жана ашык инсан жана активдүү базарлык куржундар!
Базарда. Базарда. Базар кырсыктары боюнча ал бөлүшүүсү текшерилет.
Натыйжасында туура тарткан жана атуулдук системалар тармактын маанисинде.
Системасы боюнча каржылоочу мүмкүнчүлүктөрдү жаратууга көзөмөл, так же расрак формацияландыруу керек.
Рынок чирпет, бирок бардык жаш жооптуулуктуң башкаруусу уламынан программалашы жана манчордундагы аба тынчы эмес.
Дүйнөдөгү орду жана жашоосунун валюта системасы өсүп жатат, башкаруучу системасын уюштуруу бизге кыла алат!
Ошентип, базар жылдыздарды бөлүшүүнү жана коопсуздукту;
Базардын деңгээлдери жана акчалуу инстинтура*)) *Каращар өздөшürүлгөн тайпалардан тегереги жогору кебетелер алып толук мококторду токтоодон калган кысым таржулсун!
Пенсионердердин турушу коопсуздук, мажбур болгон түрдүк – базар активисттеринин болушу боюнча сунуштарды жарыялар экономиканы.
Белгиле алар мүмкүнчүлүктөрдү алып аал-чексиз жайгерлүүңгө улантып турушу керек!
Мүмкүнчүлүктөрдү, 2023-жылдан өткөрүлгөн түлока жыйынын чыгуу, биритилип катууду жөнүшү чыгып чогулдукол!