Монголия үчүнчү коңшуларга энергетикалык реформалар боюнча үмүттөнүүдө

Энергиянын булагын диверсификациялоо, энергетикалык инфраструктураны жакшыртуу жана абанын булганышын азайтуу максатында, Монголия энергетика секторунда масштабдуу реформаны баштады. Бул демилге Орусия жана Кытай сыяктуу жакынкы өлкөлөрдүн гана эмес, ошондой эле "үчүнчү коңшулар" - Британия, Франция, Индия жана Австралия сыяктуу өлкөлөрдүн активдүү катышуусун талап кылат. Реформа үчүн 14 ири долбоор, чет элдик инвестицияларды көбөйтүү, үчүнчү коңшулар менен кызматташууну кеңейтүү, аккумуляторлорду сактоо мүмкүнчүлүктөрүн өнүктүрүү, ошондой эле жел жана күн энергиясын киргизүү пландаштырылган.

Монголиянын бийлиги энергетикалык системаны реформалоого, энергиянын булагын диверсификациялоого, инфраструктураны жакшыртууга жана абанын булганышын азайтууга көңүл бурууда. Өкмөт тарабынан сунушталган "14 ири долбоор" программасы үчүн, финансылык жана техникалык чечимдерди ишке ашыруу үчүн Орусия жана Кытайдан тышкары башка өлкөлөрдүн колдоосу талап кылынат. Бул жактар Монголиянын жаңы энергетикалык моделге өтүшүнө ийгиликтүү түрдө өтүүсү үчүн абдан маанилүү.
Энергия реформасы жергиликтүү саясатчылар арасында гана эмес, эл аралык эксперттер арасында да талкуулана баштады. Азыр эми диверсификациялоо керектиги гана эмес, өтүүнүн ылдамдыгы жана керектүү инвестициялар менен финансылык жардамды тартууга мүмкүндүк берүүчү механизмдер да маселе болуп калды.
Соңку жылдары Монголиянын калкы электр энергиясынын үзгүлтүккө учурашы жана абанын булганышынан улам пайда болгон ден-соолук проблемаларын түшүнө баштады. Жарандардын пикири өлкөнүн энергетикалык системасын кайра кароонун зарылдыгына көбүрөөк бурулууда.
Монголиянын премьер-министри Оюун-Эрдэнэ Лувсаннамсрай жетекчилигиндеги өкмөт энергетикалык проблемаларды чечүүнүн маанилүү экенин түшүнүүдө. 2015–2030-жылдар үчүн мамлекеттик энергетикалык саясатты ишке ашырууда "Vision 2050" узак мөөнөттүү стратегиясы пайдаланылат. Үчлүк коңшулардын энергетикалык өтүүгө катышуусу энергиянын булагын көбүрөөк диверсификациялоону жетишүүнүн киликти. Чет элдик инвестицияларды багыттоо, аккумуляторлорду сактоо жаатында бизнес мүмкүнчүлүктөрүн кеңейтүү жана жел жана күн батареяларын орнотуу чечүүчү роль ойнойт.
Аты аталган "үчүнчү коңшулар", Кытай жана Орусияга кирбеген өлкөлөр, Монголиянын жаңы энергетикалык моделге өтүшүндө маанилүү ролду ойнойт. Мисалы, Британия азыр 460 миллион долларга жеткен жалпы финансийгилтикти колдогон 11 долбоорду жактырды, алар энергетикалык өтүүгө жана башка секторлорго багытталган. "Монголия — Улан-Батордогу турак жайларды модернизациялоо үчүн энергияны натыйжалуу пайдалануу боюнча контракттар" долбоорунун алкагында Миграция Фонду байыркы имараттардын изоляциясын жана энергияны натыйжалуу пайдаланууну жакшыртуу боюнча иштерди жүргүзөт.
Европа биримдиги Европалык реконструкция жана өнүктүрүү банкы менен кызматташуу аркылуу Монголиянын энергетика секторун активдүү колдойт. Бул өнөктөштүк өлкөдөгү тармактын туруктуулугун арттырууга жана кайра жаңыланган энергия булагын колдоого багытталган. Монголия ошондой эле кайра жаңыланган технологиялар боюнча лидер болгон Финляндия менен өз ара иш алып барат.
Монголия энергиянын булагын диверсификациялоого жана кайра жаңыланган ресурстарга өтүүгө аракет кылып жатканына карабастан, өлкөнүн экономикасы дагы эле табигый ресурстарды экспорттоо менен байланыштуу. 2024-жылы түз чет элдик инвестициялар 177 миллион долларга жетти, бул мурдагы жылдардын деңгээлинен жогору. Жашыл энергетикага инвестициялар өсүп жаткан учурда, Монголия дагы эле өз минералдык запастарына таянууда.
Монголия өкмөтү үчүн акыркы инвестициялар, айрыкча кайра жаңыланган энергия булагын инфраструктурага тартуу критически важны. Негизги минералдардын экспортунун өсүп жаткан маанисин эске алганда, мындай инвестициялар жаңы демилгелерге багытталышы мүмкүн. Ошол эле учурда, кен өндүрүү продукциясынын экспорту өлкөнүн экономикасы үчүн дагы деле маанилүү болуп кала берүүдө. Бул экономикалык диверсификация зарылдыгын көрсөтөт — 심지어 кен өндүрүш секторунда да.
2023-жылы таза энергия Кытай экономикасына рекорддук 11,4 трлн юан (1,6 трлн доллар) кошту, бул өлкөнүн экономикасы үчүн маанилүү фактор болду. Бул өзгөрүүлөр Монголия жана Кытайдын кен өндүрүш секторундагы мамилелерине таасир этиши мүмкүн.
Монголия 90% көмүрдү Кытайга экспорттосо да, саясатчылар керектүү секторлорго белгилүү бир кытай инвестицияларын багыттоосу маанилүү. Пекин менен бардык тараптар үчүн кызматташтык, негизги пайдалы кен-коло Русско-жемчужному рыногунда окуу мүмкүнчүлүктөрүн ачат.
Монголиянын энергетикалык реформасында Россия өзгөчө роль ойнойт, өлкө энергия ресурстары үчүн ири сатып алуучу катары каралат, кайра жаңыланган энергия булагына өтүү менен бирге.
Россия жана Кытай, Монголиянын стратегиялык өнөктөштөрү, Улан-Батордун энергетикалык инфраструктурасын жакшыртууга жана энергиянын булагын диверсификациялоого болгон аракетин колдошу керек, жашыл энергетиканы өнүктүрүү жана натыйжалуу каржылоо үчүн жардам берүүгө үлгү көрсөтүүсү керек. Ошол эле убакта Монголия Индо-Тихоокеан аймагы жана Ближний Чыгышта жаңы өнөктөштүктөрдү активдүү издеп жатат.
Болочокто энергиянын булагын диверсификациялоо, кайра жаңыланган ресурстарга өтүү жана энергетика боюнча инвестицияларды көбөйтүү Монголия үчүн приоритеттүү задачалар болуп калат. Үчүнчү коңшулар, Индия, Франция жана Австралия сыяктуу, мунайды кайра иштетүү жана уран өндүрүү сыяктуу ири долбоорлорго катышууда, анын ичинде дүйнөдөгү эң ири медип рудниктеринин бири Rio Tinto компаниясына. Сауд Аравия, БАЭ жана Бахрейн менен жаңы өнөктөштүктөр кошумча мүмкүнчүлүктөрдү ачат.
Монголиянын энергетикалык реформасын ийгиликтүү ишке ашыруу үчүн убакыт керек. Зарыл инфраструктура түзүлгөнгө чейин, өлкө көмүр энергиясынан көз каранды болууну улантууда. Өтүүнүн ийгилиги дагы эле учурдагы региондун туруктуулугун жана финансылык агымдарды багыттап турат.
Автор: Болор Лхаажав — Монголия, Кытай, Россия, Япония, Чыгыш Азия жана Америка боюнча изилдөөчү.

Перевод: Татар С.Майдар

Источник: East Asia Forum